Ο θάνατος ενός παιδιού αποτελεί αντικειμενικά ένα τραγικό γεγονός αφού, εναντιώνεται στην αναμενόμενη φυσική εξέλιξη της ζωής. Τα πορίσματα των ερευνών αποδεικνύουν ότι κάθε χρόνο πεθαίνουν περίπου 15.000 παιδιά ή νέοι κάτω των 20 ετών εξαιτίας σοβαρής ασθένειας ή τραυματισμού που απειλεί την ζωή.
Και οι ψυχολογικές αντιδράσεις όλων, μα κυρίως των παιδιών είναι αξιοσημείωτες. Όταν το παιδί εισάγεται στο νοσοκομείο, αναστατώνεται επειδή θα αποχωριστεί τους γονείς και ανησυχεί για ότι θα επακολουθήσει, δηλαδή πού είναι ο παράδεισος , πώς θα φτάσει εκεί και αν θα είναι μόνο του.
Το παιδί συνειδητοποίει τον επερχόμενο θάνατο σε καθορισμένα στάδια. Στο πρώτο στάδιο, το παιδί αντιλαμβάνεται ότι είναι πάρα πολύ άρρωστο. Στο δεύτερο, συνειδητοποιεί ότι πάσχει από μια ασθένεια που μπορεί να σκοτώσει τους ανθρώπους, στο τρίτο στάδιο, διαπιστώνει ότι η ασθένεια από την οποία πάσχει, μπορεί να σκοτώσει τα παιδιά.
Στο τέταρτο στάδιο, το παιδί αντιλαμβάνεται ότι δεν θα γίνει καλά και στο πέμπτο, κατανοεί ότι θα πεθαίνει.
Μιλώντας με ένα ετοιμοθάνατο παιδί
Αρχικά οι ειδικοί ενθαρρύνουν τους γονείς να μιλήσουν στο παιδί για την εξέλιξη της υγείας του. Το παιδί αντιμετωπίζει πιο εύκολα τη κατάσταση αν λάβει τις σχετικές πληροφορίες από τους γονείς αφού, ανησυχεί κυρίως για το αν θα στεναχωρηθούν αυτοί. Όταν όμως οι γονείς δυσκολεύονται, οι ειδικοί αναλαμβάνουν το ρόλο κατόπιν σχετικής συγκατάθεσης.
Απόκρυψη της αλήθειας από το παιδί
Αρκετά συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα σοβαρό δίλλημα. Τελικά, είναι ωφέλιμο για το παιδί να μάθει την αλήθεια και αν ναι, πως αυτό εξυπηρετεί τις ανάγκες του;
Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι είναι σαφώς καλύτερο, το παιδί να ενημερωθεί για την κατάσταση της υγείας γιατί αν καταλάβει ότι κρύβουν σημαντικές πληροφορίες αισθάνεται αποκομμένο από τους ανθρώπους ιδιαίτερα τις στιγμές που έχει πραγματική ανάγκη την παρουσία τους. Άλλωστε, το παιδί έχει την ικανότητα να αντιληφθεί πλήρως τα μη λεκτικά μηνύματα παρατηρώντας την ανησυχία των γονιών. Και βέβαια, το παιδί που έχει ερωτήσεις έχει δικαίωμα να λάβει ειλικρινείς και σαφείς απαντήσεις. Με αυτό τον τρόπο, η συζήτηση εξουδετερώνει τις τρομακτικές φαντασιώσεις του παιδιού για το θάνατο.
Τι πρέπει να πούμε στο παιδί
Είναι ιδιαιτέρως σημαντικό να λάβουμε σοβαρά υπόψη τι θέλει πραγματικά να ξέρει το παιδί ώστε να αποφύγουμε τυχόν αρνητικές εξελίξεις. Ωστόσο, όταν το παιδί θέτει ερωτήματα για την φύση της ασθένειας και τον τρόπο αντιμετώπισης, είναι η πλέον κατάλληλη στιγμή να μιλήσουμε ανοιχτά για τον θάνατο, γιατί αν το παιδί δεν πάρει απαντήσεις στα ερωτήματα θα επαναλάβει πολλές φορές τα θέματα αυξάνοντας την ένταση της ανησυχίας που ήδη νιώθει.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν περιπτώσεις όπου το παιδί χρειάζεται ενθάρρυνση ώστε να μιλήσει για όσα σκέφτεται και νιώθει. Υπό αυτές τις συνθήκες, μπορούμε να ενισχύσουμε την προσπάθεια παραφράζοντας τις απόψεις του, δηλαδή όταν το παιδί ρωτά αν πρόκειται να πεθαίνει, απαντούμε ρωτώντας για ποιο λόγο πιστεύει ότι θα πεθαίνει. Επίσης, είναι ωφέλιμο να αναφερθούμε σε βιώματα του παιδιού κατά τα οποία αντιλήφθηκε την έννοια του θανάτου όπως είναι η φυσική απώλεια κάποιου συγγενή ή κατοικίδιου ζώου στηριζόμενοι στα συναισθήματα αλλά και στις πληροφορίες που έλαβε από το περιβάλλον για να εξηγήσουν στο παιδί την συνθήκη του θανάτου.
Τρόποι υποστήριξης
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι το παιδί νιώθει έντονα συναισθήματα όπως άγχος, φόβο και λύπη ακόμα και αν δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί πλήρως την σοβαρότητα της κατάστασης. Για αυτό, είναι απαραίτητο να φυσιολογικοποιήσουμε τα αρνητικά συναισθήματα συζητώντας μαζί του κατά τη διάρκεια κάποιας δραστηριότητας ή δημιουργώντας ιστορίες με ήρωες που αντιπροσωπεύουν την ασθένεια ή φτιάχνοντας κάρτες ή ζωγραφιές για τους οικείους ή απλά ρωτώντας το παιδί πως θα ήθελε να ανταποκριθούμε στις ανάγκες του.
Ακούγοντας το παιδί προσεχτικά, χωρίς βιασύνη, με ευαισθησία απαντάμε ειλικρινώς στις ερωτήσεις αναδιαμορφώνοντας τις σκέψεις μονάχα όταν αφορούν απόψεις που πρέπει να αλλάξουν.
Επίσης, είναι καλό για το παιδί να δέχεται επισκέψεις φίλων στο νοσοκομείο ώστε να μην απομονωθεί κοινωνικά αναγνωρίζοντας παράλληλα το δικαίωμα να μένει μόνο όταν έχει ανάγκη να αποφορτιστεί συναισθηματικά.
Πλησιάζοντας στο τέλος
Καθώς πλησιάζει το γεγονός του θανάτου, το παιδί, οι γονείς και, τα μέλη της οικογένειας ωφελεί να τακτοποιήσουν τυχόν συναισθηματικές εκκρεμότητες. Είναι πολύ πιθανό το παιδί να ζητήσει την μεταφορά στο προσωπικό χώρο ώστε να αποχαιρετήσει αυτό αλλά και τα παιχνίδια του. Έχουμε υποχρέωση να υπακούσουμε σε κάθε επιθυμία του παιδιού και φυσικά να ρωτήσουμε αν επιθυμεί οτιδήποτε άλλο.
Όταν πεθάνει το παιδί, οι γονείς και τα αδέρφια ενθαρρύνονται να βρεθούν μόνοι με το νεκρό σώμα όση ώρα επιθυμούν για να εκφράσουν τα συναισθήματα τους.
Πια, η οικογένεια επιστρέφει στο σπίτι με το βάρος της απώλειας θρηνώντας τόσο τον θάνατο του παιδιού όσο και την απώλεια του νοσοκομειακού περιβάλλοντος αφού η παραμονή εκεί υπήρξε μακρά. Οι γονείς και το ευρύτερο οικογενειακό πλαίσιο έχουν ανάγκη να μιλήσουν για όσα αισθάνονται και όσα συμβαίνουν με ανθρώπους που μπορούν να κατανοήσουν τη σημαντικότητα του γεγονότος.
Οι ειδικοί ψυχικής υγείας βοηθούν τα μέλη της οικογένειας να εκφράσουν τα συναισθήματα για τον θάνατο του παιδιού, να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές στο οικογενειακό σύστημα και να αποδεχτούν την απώλεια.
Στο πλαίσιο της υποστήριξης, οι ειδικοί ενισχύουν την οικογένεια να αυξήσει την αυτοεκτίμηση απαντώντας στις απαιτήσεις της νέας καθημερινότητας. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στη ψυχική ισορροπία των αδερφών αφού είναι αρκετά ευάλωτα καθώς, μένουν στο περιθώριο θρηνώντας για την απώλεια του αδερφού αλλά και για την “προσωρινή” απώλεια της οικογένειας λόγω της απόρριψης και εγκατάλειψης που νιώθουν από τον θρήνο των γονιών. Σταδιακά, οι γονείς και τα αδέρφια μαθαίνουν να ζουν χωρίς την παρουσία του αγαπημένου προσώπου ενισχύοντας την επανασύνδεση των σχέσεων της οικογένειας.
Η διαδικασία του πένθους διαρκεί μέχρι 2 χρόνια όμως, τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές θλίψης επανέρχονται στις γιορτές, επετείους και σημαντικές ημερομηνίες.
Γιατί, ο χαμός του παιδιού δεν βολεύεται συναισθηματικά ποτέ, η οικογένεια μαθαίνει να ζει με την συνέπεια του γεγονότος!
Βασιλική Γ. Βενέτη ΜΑ Κλινικής Ψυχολογίας
Ειδίκευση στη Γνωσιακή-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία